Zonguldak Tarih Yazarı Hayati Yılmaz’ın Filyos ile ilgili yazısı şöyle: “Karadeniz'in incisi Filyos Antik Kentinin birden fazla ismi olduğu sanılsa da; aslında hepsi aynı kökten gelen isimlerdir.
Bunun sebeplerinden biri , Yunanca ile Latin harflerinin birbirine uyumsuzluğundan kaynaklanmaktadır.
İsmi Yunanca okuduğunuzda Τεῖον (Teion), Τιεῖον (Tieion), Τῖον (Tion) ve Τῖος (Tios), Latinceye çevrildiğinde ise : Teium , Tieium ve Tius olarak adlandırılıyor.
Yunanca yazılışı "Τιεῖον" olan ismi Yunanca okunuşu "Tieion"dur. Lakin bu da ağızdan çıkış okunuşu ile tam olarak ”Tion“ olarak okunur.
Bir başka telaffuzu "Tium" Latincedir. Aslında Tion ile aynıdır.
Kaynaklarda antik şehir adı "Τῖος" olarak da geçer . Bu Yunanca adın okunuşu ise ”Tios"dur.
"Tieion" anlamı" bağlantı" anlamındadır. Bu isim oldukça mantıklı bir isimdir. Şöyle ki ; Bizanslı yazar (Şair) Stephanus'a göre , ”Tieion“ Doğu Bithynia ile Batı Paphlagonia'yı birbirine bağlayan geçiş noktasıdır.
Daha çok biz ; MÖ 7. yüzyılın ikinci yarısında , Miletos'un kolonileştirilmesinden önce bölgeye gelen Tion adında bir rahibin kurduğu şehir olarak biliyoruz. Aslında bu da yazımda anlatmak istediğimle çelişmiyor. Rahip bir din görevlisi ve o dönemde ilahi olarak görülen bir güç olarak inanılıyor. Tıpkı Zeus gibi..
Roma döneminde ise ; bu isim şehrin başlıca koruyucu tanrısının “Zeus” olduğu ve Tios'un aslında “Zeus” olduğu ve Romalılar tarafından da bu sebeple kullanıldığı iddiasıdır.
Bazı kaynaklarda "Dyeus" Zeus ile bağdaşlaştırılır. Dyeus "gün ışığı-gökyüzü ve tanrısı" anlamında bir kelime. Dyeus (göksel) sözcüğünde, Proto-Hint-Avrupa'da "tanrı" için kullanılan yaygın sözcüktür. Dyeus, parlak ve uçsuz bucaksız gökyüzüyle ilişkilendirilmiştir. Yani bu Romalılar için Zeus'tur.
Krzysztof Witczak'ın “İki Bithynia Tanrısı” kitabında bahsettiği Tanrı Tiyes, aslında Zeus’tur. Witczak , Tiyes'i Tium ile de ilişkilendirir.
Yani :Dyeus, Tiyes , Zeus , Tium aynı kelimeden üretilen kelimelerdir.
Balkan Çalışmaları kitabında ,Tion ile Dyeus ve Zeus ilişkilendirmesinde bu kelimeler üzerine bir çok ilişkisi olduğunu da vurguluyor. Hint-İran : daivá ( daiua ), bir "tanrı
Zerdüştlükte "şeytanlar" için kullanılan bir terim .
Baltık Devletlerinde ve Slavlarda "deiwas".
Litvanyaca : Dievas , gökyüzünün yüce tanrısı.
Cermen : Tiwaz
Eski Latince : Deivos , "tanrılar" anlamında kullanılırken , Bithynia'da Tiyes ve yer adı olarak Tium (Τιεῖον) adı olarak kullanıldığı belirtilir. Aslında “deivos” belki de bizim “deva, diva “ile eş anlamlıdır.
Roma inanışında "Tanrı'nın gözü" olarak da ifade edilen bu söz, bizim Şaman inancımızda da vardı. "Tanrı‘nın gözü" Masonlarında simgesidir.
Peki; bu kelimeler Filyos adına nasıl evrildi ?
Aslında Filyos isminin Tion Antik Kenti ismi ile ilgisi yoktur. “Filyos” ismi, kentin hemen doğusundan akan nehir adıdır. Bu isim Billaios isminden gelir. Yine Yunanca ve Latin harfler ile okunuşlarının farklılık göstermesi ile değişim gösteriyor. Billaeos'un okunuşu Fillios'dur. Bu da ağızdan çıkış telaffuzumuz ile Filyos olarak günümüze ulaşmıştır. . Billaeos'un anlamı ise “Arkadaş”tır. Kimin arkadaşı ? Tabi ki de bir birine çok yakın ve paralel akan Parhenus (Bartın) Nehri ile arkadaş.
İkizi...
Bütün bu anlatımda tek bir şey ortaya çıkıyor. Filyos şehrinin göklerle ilişkilendirildiği ve bunun tanrısal bir ad olduğudur. Belki de bütün bu hikayede anlatılmak istenen ; Tion Antik Kentinin tepelikte kurulması ve bölgeyi her açıdan görebilmesinden , Tion şehrini ,bir rahibin ( tarısal gücü olduğuna inanılan kimse ) yönettiğinden kaynaklanan bir adlandırma olduğudur.
Önceki yazılarımda belirtmiştim: Zonguldak'ın turizmi açısından şehrin tanıtımında Filyos'u hangi isim ile tanıtmamız gerektiğini karar vermemiz gerekiyor.
Bu kadar ismi olan bir şehir başka bir yerde var mı bilmiyorum ama bu isimleri biz dahi aklımızda tutamıyoruz.
Turistlere hiç anlatamayız.
Ben bu yüzden “Tieion”un okunuşu ile “Tion” olarak kullanıyorum.”
