Memurların çalışma saatleri yaklaşık olarak yüz yıldır dünyanın birçok ülkesinde 8 saat olaraka işleniyor.. İş Kanunu'na göre Türkiye'de genel çalışma süresi haftada 45 saat, memurların çalışma süresi ise haftalık 40 saat olarak değerlendiriliyor.
Bu saatlerden fazla mesai yapılması "Fazla çalışma"ya giriyor. Pandemi sonrası esnek ve uzaktan çalışma yöntemlerinin yaygınlaşması nedeniyle çalışma saatleri sürelerinin azaltılması dâhil farklı yöntemler geliştiriliyor.
Çalışma saatlerinin uygulama metodları İş Kanunu'na İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği ile düzenleniyor. Teknolojik değişim ve birim verimliğindeki artış üzerinde durularak çalışma sürelerinin yeniden belirlenmesi Meclis'in de gündeminde yer alıyor.
Meclis Araştırma Hizmetleri Başkanlığı tarafınca araştırma kapsamında çalışma saatlerinin tarihsel olarak azalma eğiliminde olduğu ön plana çıkıyor.
Konuya ilişkin araştırmada, çalışma sürelerinin düzenlenmesine yönelik çabaların amacının, uzun çalışma sürelerine engel olunarak iş gücünün korunması ve böylece halk sağlığı, verimliğe katkı sağlamak ve ailelere daha uzun zaman ayırma maddelerini kapsıyor.
Haftalık çalışma süresi nedir, gece vardiyasında fazla mesai sınırı var mıdır?
Yasal düzeyde haftada en fazla 45 saat çalışma sağlanıyor. Sözleşme ya da işyerindeki uygulamaya göre çalışılan günler 5x9 şekilde eşit bölünebilir. İşyerinde haftanın çalışılan günlerine günde 11 saati geçmeyecek şekilde farklı da dağıtım olabilir. İşveren ve işçi arasında bunun altında çalışma süresi de değerlendirilebilir.
Fazla çalışmaya yönelik dava açılırsa ispat yükümlülüğü kimde olur?
Çalışanın fazla mesaiye kaldığını kanıtlaması gerelidir. Çalışanın imzasını taşıyan bordro, giriş çıkışı gösteren belgeler, işyeri kayıtları delil olarak sunulabilir. Fazla çalışma yazılı olarak belgelenemiyorsa tanık gösterilebiliyor. Fazla çalışma alacakları için beş yıllık zaman aşımı kuralı var.
Fazla mesai için para yerine izin kullanılabilir mi?
İş Kanunu'nun maddelerine göre işveren tatil ve izin günlerinde serbest zaman sağlamıyor. Çalışan isterse yaptığı günlük çalışma sürelerindeki çalışma için zamlı ücret alabilir ya da serbest zaman kullanabilir. Fazla çalıştığı her saate karşılık 1.5 saati serbest zaman olarak kullanabilir. Bunun için yazılı başvuru zorunluluğu şartı uygulanıyor.
İşveren çalışma süresini günlere göre farklı belirleyebilir mi?
Çalışma süresinin haftanın çalışılan günlerine farklı şekilde dağıtılmasına denkleştirme şeklinde ifade ediliyor. İşçi ve işverenin anlaşması ile yani iş sözleşmesi ya da toplu iş sözleşmeleri ile haftalık çalışma süresi haftanın çalışılan günlerine paylaştırabilir.
Denkleştirme yapılan işyerlerinde 2 aylık süre içinde haftalık çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşaması söz konusu olamaz. Denkleştirme süresi toplu iş sözleşmesiyle 4 aya kadar uzatılabilir. Turizm sektöründe de bu süre 6 aya kadar çıkartılabiliyor.
Günde 7.5 saat çalışanların ara dinlenmesi ne kadar? Mesai hesabında dikkate alınıyor mu?
Ara dinlenmeler fazla mesaide hesaba katılmıyor.. Örneğin, 08:00-20:00 saatleri arası çalışılıyor ve günde toplam 1.5 saat ara dinlenmesi kullanılıyorsa günlük çalışma süresi 12 saat değil 10.5 saat olur. İş Kanunu'na göre ara dinlenme süresi yarım saat olup işveren isterse bunu uzatabiliyor. Günde 7.5 saatten fazla çalışanın ara dinlenmesinin en az bir saat olması şartı bulunuyor.
Hükümetin çalışma sürelerinin kısaltılmasına yönelik bir çalışması, hazırlığı var mı?
Çalışma süreleri uluslararası sözleşmeler kapsamında hazırlanıyor ancak ülkelerin ulusal mevzuatlarına göre değişiklik olabilir. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı da sosyal güvenlik mevzuatını yeni nesil esnek çalışma şekillerine uyumlu hale getirmek için çalışma sağlıyor.
Çalışma saatlerini aşağı çekecek uzaktan, kısmi ve geçici süreli çalışmalarla iş dünyasının ihtiyaçları ve iş-özel yaşam dengesi gözetecek mevzuat düzenlemeleri hızlı ve etkili bir biçimde uygulanacak. Bu kapsamda bazı ülkelerdeki çalışma saatlerinin kısaltılması, çalışma modelleriyle ilgili deneyimler de değerlendirme kapsamında.
Meclis'in çalışma ve dinlenme süresi uygulamalarına ilişkin araştırmasında dünya örneklerine yer veriliyor mu?
Portekiz ve Danimarka'da bazı şehirlerde, İspanya'da 250'den az çalışan şirketler 4 günlük mesai uygulamasına geçti. Çalışma sürelerinin sınırlandırılmasının ekonomik, sosyal, teknik bir zorunluluk olduğu ve bunun tarafların iradesine bırakılamayacağı düşünülüyor.
Meclis araştırmasına ilişkin, Türkiye, Fransa, Almanya, İngiltere, İsveç gibi birçok ülkedeki uygulamalara yer verildi. Buna göre, Fransa'da yasal haftalık çalışma süresi 35 saat, Belçika, Avustralya'da 38 saat, İsveç 40 saat, İngiltere'de fazla mesai dâhil 48 saate ulaşmıyor.
Fazla mesai ücreti aynı tutarda mı ödeniyor? Kıdem tazminatında hesaba katılıyor mu?
Çalışana verilen her bir saat için verilen ücret, normal çalışma brüt ücretinin saat başına düşen miktarı yüzde 50 yükseltilerek ödeniyor. Fazla çalışma ücrete dâhil edilirken, kıdem tazminatında da hesaba işleniyor. İş Kanunu'na göre fazla çalışma için çalışanın kabul etmesi gerekli.
Fazla çalışma yapmayı istemeyen personel daha önce verdiği onayı 30 gün önceden bildirmek kaydıyla vazgeçebilir. Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda 270 saatten fazla işlenmiyor. Yüksek Yargı kararına göre bu süreyi aşan fazla çalışma ücretinin çalışana ödenmesi öngörülüyor.